TÜRKİYEDEN KIBRISA GÖNDERİLEN ÖĞRETMENLERİN TARİHÇESİ

                                             

Hazırlayan: Mehmet  KOÇ

           

1878 Yılında Kıbrıs’ın İngiliz egemenliğine geçmesi ile birlikte eğitimde geri kalmamaları için Kıbrıslı Türklere istekleri doğrultusunda Türkiye’den pek çok öğretmen  Kıbrıs’a gönderilmiştir. Kıbrıslı Türklerin eğitimlerinde ve kültür hayatında büyük emekleri olan öğretmenlerimizin geliş yıllarına göre belirleyebildiklerim şunlardır:

            1878’de İngilizler Kıbrıs’a geldiğinde Türklerin bütün okullarında çalışan 114 öğretmenden 47 tanesi Osmanlı hükümetinden maaş alıyorlardı.

            1901 Yılında Kıbrıs Viktoria İslam İnas Sanayı Mektebi’nin  ilk müdüresi Binnas Hanım Osmanlı Devleti tarafından gönderilmiş 1906 yılına kadar devam etmiştir.

            1905 yılında  Lefkoşa’nın Ömerye  Mahalle Okuluna  Türkiye’den  Nazife Hocanım gelmişti ve maaşı Türkiye’den  yollanıyordu. Birinci Dünya Savaşı çıkınca  bir sene maaş almadan çalıştı ve daha sonra  İngiliz tabiyetine geçti. Müdareke olunca  Türkiye’ye gitti.

            1906 yılında Kıbrıs Viktoria  İslam İnas Sanayı Mektebi’nin  müdüresi olarak Türkiye’den  Seher Hanım gelmiş ve  1924 yılına kadar bu göreve devam etmiştir. Yine aynı yıl içerisinde  Kıbrıs’a gelen   ve 1949 Yılında  Türkiye’de Başbakan olan  Şemsettin GÜNALTAY, 1909 yılına kadar İdadi’de  Hendese, Müsellesat, Hesab, Fizik ve  Türkçe dersleri vermiştir.

            1912 yılında İdadiye  müdür olarak  Türkiye’den Askeri Lisesi ve İstanbul Kız Lisesi’nde hocalık yapmış olan Mehmet Müçteba ÖKTEM  gelmiş ve aralıksız 12 yıl görev yapmıştır. 28 talebe ile aldığı okulu 235 talebe ile bırakan ve Okulda ilk defa bandonun kurulmasını sağlayan, aydın ve bilimsel düşünen öğrenciler yetiştiren Mehmet Müçteba ÖKTEM   ile birlikte  Tabiat öğretmeni  Muhittin Bey, Edebiyat öğretmeni  Sabri  Bey ve Tabiiyet öğretmeni Sabri  Bey gelmiş ve  Birinci Dünya Savaşı çıkınca  müdür dışındakiler Türkiye’ye dönmüştür.

            1924 yılında  İdadi müdürlüğünden Mücteba ÖKTEM ayrılıp Kayseri Maarif Müdürü olarak atanınca yerine   Kabataş'ta biyoloji ve Robert Koleji’nde Türkçe öğretmenliği yapan Kazım Zafir Bey getirildi. Bu kişinin Rum otelinde kaldığı, okula at arabası ile  geldiği için halk tarafından  istenmediği şeklinde dedikodular çıkınca üç ay sonra geri gitti.Yine bu sene içerisinde  Şevket Süreyya AYTAÇ  adında genç bir Edebiyat-Felsefe öğretmeni Kıbrıs’a gelmiş ve Lisede ilk izcilik  teşkilatını kurmuştur. Şevket Süreyya AYTAÇ daha sonraki yıllarda İzmir Maarif Müdürü oldu.

            1924-25 Öğretim yılında Viktorya  Kız Lisesine Müdür olarak Türkiye’den  Suade REŞAT Hanım gelmiştir.

            1925 yılının Eylül  ayında  Bolu Milletvekilide olan ve Atatürk’ün büyük nutkunda da   ismi geçen  Şair Kazım Nabi DURU, Sultani olan ismini değiştirerek   Kıbrıs İslam Lisesi yaptığı okula müdür  olarak geldi. Yenilikçi uygulamalarla dikkat çekti. Evkaf ile anlaşmazlığa düşerek iki yıl sonra adadan  ayrıldı. Kazım  Nabi DURU ile birlikte Türkiye’den  Matematik öğretmeni Ahmet Niyazi  Bey, Tabiyye Öğretmeni  Hadi KADINOĞLU, Tarih Öğretmeni Urfa’lı Hasan İhsan Bey, Kıbrıs’a gelmişlerdir.18-8-1927 tarihinde Müdürlükten ayrılan Kazım Nabi Duru’nun yerine Hasan İhsan Bey vekaleten atanmıştır.

            Aynı yıl içerisinde  Türkiye’den Emine Mukaddes ve Fahriye Hanım adlarında  iki öğretmen adaya geldi. Kıbrıs’ta ilk ana okulunu açtılar. Fahriye Hanım kocasından ayrılınca Kıbrıs’tan erken  ayrıldı. Emine Hanım iki sene  kaldı.

            1926-1927 yılında açılan Arabahmet Ana Okulu’na   Rahme Hacı Mehmet isimli birisi getirilerek müdür yapıldı.

            1933 yılında  Kıbrıs Türk Erkek Lisesi Müdürlüğü’ne  Öğretmen Marşı yazarı Şair  İsmail  Hikmet ERTAYLAN Türkiye’den geldi ve iki yıl bu görevde kaldı. Bazı kaynaklar  eşininde Kız Lisesine müdür olduğunu belirtmektedirler. İsmail Hikmet ERTAYLAN ile birlikte  Türkiyeden Halil Rıfat Bey ve  Reşat Bey’in geldiği biliniyor. İsmail Hikmet ERTAYLAN  Kıbrıs’ta ilk defa bir okul dergisi çıkartmış ve İngilizlerin adaya kitap sokmadığı bu yıllarda  Kıraat Kitabı’nı  yazarak öğrencilerin bu konuda  kitapsız kalmasını önlemiştir.

             Şair Hikmet Taşkent, T.C.'nin Lefkoşe Konsolosluğu'na 1939 yılında görevli gelmiş ve adına Çığ'cılar denilen edebi hareketin oluşmasına öncülük etmiştir. Şiirlerinde Bursalı takma adını da kullanıyordu. 1945 yılına kadar Kıbrıs’ta edebiyat öğretmenliği yapmış ve  Kıbrıs dönüşü Ankara'da yayımladığı ilk şiir kitabını Kıbrıs'lı dostlarına "ithaf" etmiştir.

            1943-1944 öğretim yılında  Lefkoşa İslam Lisesi’ne  bağlı  Baf, Mağusa ve Limasol’da  açılan  ortaokullara  Türkiye’den öğretmenler gelmiştir. Baf’ta çadırda  başlayan okula  Müdür olarak Burhan DEMİRİZ ve Öğretmen olarak Ömer  Topaloğlu Türkiye’den geldiler.

            24 Temmuz 1948 günü İstanbul Özel Işık Lisesi Müdürü  Sacit ÖNCEL  başkanlığında  51 Türkiye’li öğretmen  Kıbrıs Türk Öğretmenler Birliğinin davetlisi olarak  adaya geldiler. Kafilede Milletvekili  Hasane  Ilgaz ve Kadın Gazetesinden  İffet Halim Oruz vardı.

1948 yılından itibaren  İngiliz yönetimi  Türkiye’den sözleşmeli öğretmen getirilmesini benimsemişti. Bunun üzerine 1948-49 öğretim yılında  Türkiye’den Kimya öğretmeni  Avni YAKALIOĞLU, Matematik öğretmeni Burhan TİNÇER ve Edebiyat öğretmeni ve yazar Naim BULUÇ  Kıbrıs’a geldiler.

                        1950-1951  öğretim yılı Şubat ayında gelenler: Türkçe öğretmenleri Şair İbrahim Zeki BURDURLU ve Mehmet DURULGAN, Şair Halid AKARCA, Mehmet ÖNER, Mehmet IRMAK, Orhan URAL,  Şair Hüseyin GÜRTUNCA, Lütfı GÜLSEN,   Tarih öğretmeni Ali Çengiz GÖKOĞLU, Çoğrafya öğretmeni Emin ÇAKIROĞLU, Matematik Öğretmeni Abdullah EVRENOS, Kimya öğretmeni Zeynep EVRENOS, Fizik Öğretmeni Cemil FENMAN, Biyoloji öğretmeni Mübeccel FENMAN, Matematik- Fizik öğretmeni Sabri BEŞER Kıbrıs’a gelmişlerdir ve 1953-54 Öğretim Yılı sonunda Kıbrıs’tan ayrılmışlardır.

            1952 Yılında  Viktorya  Kız Lisesi Müdürlüğü’ne  Semahat ÖZLEM Türkiye’den geldi. 

            1955-1956 ders yılında  Erkek Lisesi Müdürlüğü’ne  Türkiye’den Nazım YÜCEL getirilmişti.

            1956 yılında  Viktorya  Kız Lisesinde Türkiye’li olarak  Leman  DOĞAN, Nazmiye SOYKUT, Leman O.FERİDUN(Müdüre), Sebahat OKAN, Semiha IRMAK, Saime KORUR, Oral ÇİLİNGİROĞLU ve Melike VELİ  öğretmen olarak çalışıyorlardı.Ayrıca yine bu sene içerisinde  Lefke Sanat Okulu Müdürlüğü’ne Türkiye’den Ömer ATEŞOĞLU  gelmiştir.

            1956-1957 ders yılında  Erkek Lisesi Müdürlüğü’ne  Türkiye’den Hayri GÜNDEM getirilmişti.

            1959 yılında Atatürk Enstitüsü’ne Nigar GÜMÜŞ atanmıştı.

            24-11-1959 tarihinde Edebiyat öğretmeni olarak Ünlü Bayrak şiirini yazan  şairimiz

Arif Nihat ASYA ve eşi  Kimya Öğretmeni  Servet ASYA  Lefkoşa Türk Lisesi’nde göreve başladılar. 31 Ağustos 1961 de adadan ayrılmışlardır.,1961 yılında Arif Nihat ASYA ve eşi dışında  daha sonraki yıllarda Ankara Atatürk Lisesi Müdürü ve Mardin Miletvekili olan Şevki ALTINDAĞ ve Mehmet ÖMER, öğretmen olarak bulunuyorlardı. Adnan Menderes Kız Lisesi’ne Nezahat ERKENER, Bedrünnisa SİVRİOĞLU, Mediha ÇAĞDAŞ, Aliye Maide EMİNLİ, Mübeccel ATAMER, Perihan ÇELİKEL, Namık Kemal Lisesi’ne Osman  AYBASTI, Selahattin  BAŞİPLİKÇİ, Saadettin KUTLU, Kurtuluş Lisesi’ne Muzaffer ÖZENÇ, Bekir ALPYILDIZ, 19Mayıs Lisesi’ne Neşvet ULUASLAN, İsmail Hakkı MUMCUOĞLU, Kemal ÇİZER, Haydarpaşa  Ticaret Lisesi’ne Prof. Rıza AKBORA, Ziya  NARİN, Mehmetçik Ortaokulu’na  Yasin  Öztan, Gazi Ortaokulu’na   Mezuka TÜNAYDIN, Nedim HARMANKAYA, Atatürk Enstitüsü’ne Zeynep AKMAN,   Türk Yapı Enstitüsü’ne Mustafa TUĞ ve İsmet DANİŞ,  Erkek Sanat Enstitüsü’ne   Osman ÖZGÖNÜL, Fazıl PEHLİVAN, Halis ÇETİNKAYA, Fikret ŞAHİN, Kamil ÖĞÜNAL, Halil ÖZKULA, Mağusa Akşam Kız Sanat Okulu’na  Mualla ÖZÜN tayin edilmişlerdir.

1960 yılında Atatürk Ortaokulunda  Türkiye’den gelen şu öğretmenler bulunuyordu:

L.KISAGÜN, G.MUTLUAY, Nedime ERSAN, Fethi KISAGÜN, Emine GEDİKOĞLU, Fethi AYANLAR, N. ERTAN, Zeynep SİMER, Haluk SİMER, Kıbrıs’a milli oyunları getirip yayan Mümtaz CÖNGER, Nedime ERSAN, Zafer ŞAN Bey ve Kıbrıs’taki ilkokul öğretmenlerinin bir çatı altında  toplanması için büyük uğraş veren ve Ahmet Kutsi Tecer’in “Köroğlu” oyununu sahneye koyan Okul Müdürü  Şevket GEDİKOĞLU bulunuyordu.

            1960 yılında Özker YAŞİN’in yazdığı “Namık Kemal Kıbrıs’ta” adlı  şiiri o zaman Kıbrıs’ta görev yapan Türkiyeli  Müzik Öğretmeni Kemal  GÜNDÜZ tarafından “Namık Kemal Kıbrıs’ta Kantatı” halinde bestelemiş ve lise  salonunda  koro tarafından seslendirilmiştir.

            1960 yılı Kasım’ında           Lefkoşa Türk Kız Lisesi’ne  Mehmet DÜZGÜN, Aliye Biray,  Lefke Erkek Sanat Enstitüsü’ne gelen ve sonraki yıllarda  40 yıl eğitime emek veren ve Milli Eğitim Bakanlığı Müsteşarı olan Abdullah NİŞANCI, A.Erdoğan ALTAY, 19 Mayıs  Lisesi’ne Halil BOZKURT  atandılar.
            1960-1961 ders yılında Lefkoşa Türk Kız Lisesi’ne Mediha BALKAN, Lefkoşa Türk Lisesi’ne Hüseyin GÜRTUNCA, Emine AKMANDOR, Kurtuluş Lisesi’ne Feriha ÇOŞKUN, Orhan URAL, Sezai ERGÜN, Mehçüre SEZER, Tayyar TEMİR, Namık Kemal Lisesi’ne Orhan H. ÖZTÜRK, Sebahattin GÜVEN, 19 Mayıs Lisesi’ne Nihal ARKAYIN, Fethi TANAÇ, Atatürk Enstitüsü’ne  Mehmet BARUT, Tavas Lisesi Müdürlüğü yapmış㷩olan Emin ÖZSAYAN, Muhlis SİVRİOĞLU, Bayraktar Ortaokulu’na Mualla ERDOĞAN ve Mustafa ERTUNÇ , Hürriyet Ortaokulu’na Nilüfer DURAL ve Mustafa TEKSOY  atanmışlardı.

            1961 yılında  Lefke Erkek Sanat Enstitüsü’ne  Ali ERDOĞAN, Abdullah  ERKILIÇ, Atatürk Enstitüsü’ne  Güzide KARAOĞLAN, Köşklüçiftlik Uygulama İlkokulu’na Hamide UĞURALDA  Türkiye’den gönderildi.

            1962-63 ders yılında Öğretmen Koleji’ne Türkiye’den gelen Mualla ARUZ adında bir bayan öğretmen  ilk halk oyunlarını  Kıbrıs’ta öğretmiştir.

            1963 yılı olaylarından sonra  Türk tarafındaki bütün okullar kapatılmıştı. Ancak İngilizce eğitim veren okulların açılması üzerine  T.C. Kültür Ateşesi Emin SOYSAL, Maarif’e başvurarak Türk okullarınında açılmasını sağlamıştır.

1970-72  yılları arasında  Türkiyeden  gelen Halil YALÇIN, 33 İlkokul öğretmenine  çocuk danslarını öğretti.

1974 Mutlu Barış Hareketi’nden sonrada Türkiye’den gelen görevli öğretmenler eğitim alanının yanı sıra Kıbrıs kültürüne ve sosyal hayatınada hizmet etmiştir ve etmeye devam etmektedir.

2002-2003 öğretim yılında Türkiye’den görevli öğretmenlerden Gülhis Topçu, Bayram Ali Güloğlu, İlhan Derse, Erdal Yayman, Mehmet Koç ve Necla Taşkıran tarafından Toygun Orbay’ın  “21:15 Treni” adlı tiyatro oyunu 5 Haziran  2003 tarihinde kalabalık bir izleyici karşısında sahnelenmiştir. Yine aynı yıl içerisinde yaklaşık 25  görevli öğretmen tarafından  “Atatürk Oratoryosu” başarı ile sahneye konmuştur.

Ayrıca   aynı yıl içerisinde Türkiye’den görevli öğretmenlerden Ahmet  Tütüncü’nün girişimleri sonucu bütün görevli öğretmenlerin katılımı ile  Ercan Yolu üzerinde “Türkiye’den Görevli Öğretmenler Ormanı”  için ağaç dikimi yapıldı. Bu öğretim yılı sonunda Görevli öğretmenlerden Canan Nehbit tarafından geliri “SOS Çocuk Köyü’ne bırakılmak üzere bir sergi açılmıştır.